بررســــــــــــی تعامل میان کیفیت محل زیست و روابط اجتماعی با محوریت مسئله رضایت مندی

-چکیده

ارزشیابی میزان رضایتمندی محیطی الگوی سکونت، طیف گسترده ای از مولفه های اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی را در بر میگیرد که در مجموع ارزش کیفیت محیط را باز گو میکند. در نظریات پایه مرتبط، کیفیت نه تنها به عناصر زیست محیطی و ارزشهای موجود در آن اشاره دارد بلکه متغیر های دیگری نظیر امنیت، روابط انسانی و اجتماعی، خصیصه های کالبدی و نظایر آن را در بر میگیرد.

این مقاله با توجه به نمونه های موردی مشابه، با هدف ارزشیابی رضایتمندی ساکنین از مولفه های مختلف حاکم بر محیط مسکونی و تاثیر آن بر روی رفتارهای محیطی افراد صورت گرفته، با این فرضیه که((احساس رضایت از یک محیط مسکونی میتواند سبب تاثیرات مثبت محیط در روند روابطی که در آن محیط در حال شکل گیری است، گردد)).

 

-مقدمه

به نظر میرسد ارزیابی ساکنین از میزان مطلوبیت محیط مسکونی شان در جهت سنجش میزان تاثیر این مطلوبیت بر روابط  با افراد موثر واقع گردید. همچنین شناسایی مولفه های موثر بر میزان رضایتمندی و نارضایتی ساکنین میتواند در درک وضعیت موجود کیفیت سکونت راهگشا باشد.

طبق تحقیقات مرتبط با مسئله رضایتمندی از محیط مسکونی که اخیرا انجام شده، کیفیت محیط توسط چندین ویژگی اساسی و نه صرفا یک عامل مشخص و مجزا، توصیف میشود(poll-1997)، میتوان گفت که رضایتمندی از محیط سکونت افراد به صورت یک مفهوم با ویژگی های چند گانه مطرح میشود. در سالهای اخیر و با رشد چشمگیر تقاضا برای سکونت در مجتمع های مسکونی، مطرح کردن این گونه موضوعات میتواند در رشد استاندارد فرهنگ زندگی در این گونه مجتمع ها کمک شایانی بنماید. در این تحقیق سعی بر آن است تا با بررسی عوامل موثر بر رضایت و تاثیر آن بر افراد ، گامی کوچک در بالا بردن کیفیت این موضوع، برداشته شود.

بدین منظور داده هایی با استفاده از پرسشنامه ای که به منظور ( شناخت عوامل موثر بر رضایت و بررسی میزان رضایت از محیط))، تهیه و در اختیار ساکنین بلوک ۴مجتمع یاس واقع در شهر اندیشه تهران قرار داده شد، بدست آمد “و با توجه به نتایج نمونه های موردی پیشین و بررسی نتایج پرسشنامه، نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که رابطه قوی بین میزان رضایت از یک مجتمع و تاثیر آن بر روابط افراد وجود دارد.

-رضایت

در لغت به معنای راضی بودن خشنودی از جایی یا مکانی است(سیاح-۱۳۷۸) در ابتدا باید دید که طبق مطالبی که در ادامه ذکر میشود، رضایت فرد از مسکن تحت چه مولفه ها و عواملی قرار میگیرد؟ رضایت یا عدم رضایت از مسکن چه تاثیری بر روی رفتار فرد خواهد گذاشت؟ رضایت از یک سکونتگاه چگونه حاصل میشود؟

مفهوم رضایتمندی بر دامنه گسترده ای از تمایلات و مطلوبیت ها جهت رفع نیازها پایه و یا متعالی انسان اشاره دارد. بسیاری از افراد به چیزهایی که نمیتوانند داشته باشند تمایل دارند و بنابراین به دلایل مختلف باید این نیازهای خود را از مناطقی که تمایل کمتری نسبت به آنها وجود دارد انتخاب و تامین نمایند. وقتی آنچه را که تمایل داریم بتوانیم انتخاب و کسب نماییم، رضایتمان حاصل میشود.Gifford)-1999)

تردیدی نیست که نیازها و حتی آرمانهای احساس شده از طرف یک فرد ،مجموعه ای از هر دو ویژگی های فردی (همچون طبقه اجتماعی ،مرتبه زندگی و …) و معیارهای فرهنگی تاثیر گذار بر او میباشد ( schmidet-1979). چنانچه شرایط فعلی در سازگاری نزدیک با آنچه که فرد برای نیازها و آرمان های خودش تعریف کرده است، باشد، رضایتمندی حاصل میگردد.

-عوامل تاثیر گذار در به وجود آمدن رضایت در افراد

برای درک کامل رضایت و شناخت راههای رسیدن به آن، نخست عواملی را که روی این مقوله تاثیر گذار میباشند را باید بررسی نمود، که هر کدام شامل زیر شاخه هایی میشوند که در نهایت برای طرح سوال در پرسشنامه استفاده میگردد. با توجه به مطالب فوق میتوان  استنباط کرد رضایتمندی از محیط سکونتی به میزان رضایت در دو مولفه کلی شامل رضایت از واحد مسکونی و واحدهای همسایگی به طور مستقیم و همچنین ویژگی  های شخصی، فرهنگی، اجتماعی، و… مخاطب، به طور غیر مستقیم بستگی دارد. (galester   و hesser،۱۹۸۱)

.عوامل فردی

خصوصیات فردی که بر رضایتمندی تاثیر میگذارد را میتوان در عوامل جمعیتی ، شخصیتی، ارزشها، انتظارات، مقایسه با سایر سکونتگاهها و امید به آینده دانست. این تاثیرات روانی در رضایت از سکونتگاهها اهمیت بیشتری نسبت به خانه ای که فرد در آن زندگی میکند، دارد.  (گیدئون-۱۹۶۸)

سن و مرحله زندگی- موقعیت اجتماعی- نقش اجتماعی- شخصیت و ارزشها- مقایسه ها- آرزوها برای آینده را میتوان از عوامل شخصی در ایجاد رضایت نام برد.

.عوامل اجتماعی

از موارد دیگر میتوان به تاثیرات اجتماعی بر درک میزان رضایتمندی افراد اشاره کرد. Carp در سال ۱۹۶۶ ثابت کرد که ویژگی های همسایه بیشتر از ویژگی های فیزیکی واحد همسایگی در تعیین رضایتمندی ساکنان سالخورده از محیط شان نقش دارند. نتایج مشابهی توسط دیگر پژوهشگران بدست آمد که گویای این است که ویژگی های همسایه ها، مرکز اصلی رضایتمندی از واحد همسایگی است.

(gans-1967,keller-1968,lansing & hendrick-1967)

برای هر گروهی که تصمیم میگیرند با هم زندگی کنند مذاکرات زیادی قبل از اجاره یا خرید خانه باید صورت بگیرد. این مذاکرات میتواند در رضایت یا عدم رضایت فرد نسبت به محل سکونت موثر باشد(گیفورد-۱۹۹۷)

.عوامل فرهنگی

خانه ها در نقاط مختلف جهان بسیار متفاوت هستند، به عنوان مثال در روستای کندوان تبریز ، خانه ها به صورت کندوی عسل ، یا خانه های بلند با چوب درخت سرو در ایالت بریتیش کلمبیا در کانادا و خانه های شناور در کشمیر نشان دهنده تفاوت بسیار زیاد خانه ها در مناطق مختلف جهان می باشد . می توان نتیجه گرفت که افراد ترجیح می دهند در خانه هایی زندگی کنند که مطابق فرهنگ گذشته آنها باشد ، این به این دلیل است که سکونت گاه ها تبلوری از فرهنگ می باشند ، مکمل الگوهای رفتاری آن فرهنگ شده.(گیفورد-۱۹۹۷)  در بررسی فرم خانه در هفتاد و سه فرهنگ مختلف مشاهده گردیده است که میزان تقسیم بندی فضاهای داخلی بستگی به میزان پیچیدگی های اجتماعی – سیاسی در آن فرهنگ دارد .

.عوامل معماری و محیطی

عوامل معماری و محیطی،تاثیر زیادی بر الویت ها و رضایت از خانه دارد.

در یک نگاه عوامل معماری و محیطی را میتوان به دسترسی ها ، توده ها و فضا ها، تاثیر بر سیمای شهری ، ویژگی های کمی و کیفی واحدها و امکانات، تقسیم نمود. ( ذبیحی ۱۳۸۷)

بر اساس مقاله ای که به قلم دکتر حسین ذبیحی _ دکتر فرح حبیب و دکتر کمال رهبری منش در شماره هشتم هویت شهر چاپ  شد، عوامل معماری و محیطی که میتواند در رضایتمندی ساکنین

تاثیر گذار باشد به شرح زیر است:

– نحوه تفکیک دسترسی های پیاده و سواره(جذابیت دسترسی پیاده برای ساکنین)

– چیدمان مطلوب بلوکها

– نحوه اجرای نما

– رعایت حریم خصوصی و عمومی

– امکانات رفاهی

– فضای سبز

که هین موارد به همراه مواردی که در قبل عنوان شد در قالب یک پرسشنامه تدوین گشت  تا بتوان از نتایج آن در این پژوهش استفاده نمود.

– جمع بندی

با توجه به مطالب عنوان شده ، عوامل موثر بر رضایت را میتوان در چهار شاخه اجتماعی، معماری، محیطی، و فرهنگی تقسیم کرد و با نگاهی به نمونه های موردی پیشین عوامل معماری ، محیطی شاخص گشته و از آن زاویه به موضوع پرداخته میشود.

برآیند رضایت از عوامل معماری و محیطی ، همراه عوامل شخصی، اجتماعی، فرهنگی، میزان رضایت فرد از مجتمع را شکل میدهد.

به نظر میرسد، هر قدر میزان احساس رضایت نسبت به یک محیط بیشتر شود، افراد احساس تعلق خاطر بیشتری میکنند و نهایتا روابط در محیط گرمتر و تاثیر محیط بر افراد بیشتر خواهد شد. (ذبیحی۱۳۷۸)

-نتیجه گیری

با عنایت به مطالب بدست آمده و پژوهش ها و مقالات مشابه میتوان نتیجه گرفت که هر قدر احساس رضایت از یک مجتمع مسکونی، بالاتر رود میزان تاثیر گذاری عوامل معماری و محیطی مجتمع بر روابط افراد نیز به همان اندازه بیشتر خواهد شد ،که نتایج آزمون در جامعه آماری نمونه، فرض مربوطه را مورد تایید قرار داد.

لذا در جهت بالا بردن تاثیر مثبت مجتمع های مسکونی بر روابط افراد می بایست میزان احساس رضایت از مجتمع های مسکونی را بالا برد. چرا که هر قدر احساس رضایت نسبت به یک محیط بیشتر شود، افراد احساس تعلق خاطر بیشتری نسبت به آن محیط نموده و از بودن در آن  محیط احساس آرامش بیشتری میکنند. و نهایتا روابط در محیط گرمتر و تاثیر محیط بر افراد بیشتر خواهد گردید.

 

-فهرست مراجع

۱٫ذبیحی، حسین، (۱۳۷۱)”مباحث درس مسکن مطلوب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

۲٫سیاح، عبدالحمید، (۱۳۷۸)”فرهنگ جامع فارسی به فارسی”، انتشارات اسلام، چاپ سوم

۳٫گیفورد، رابرت(۱۹۹۷) “ادراک و شناخت محیطی”، ترجمه نسرین دهباشی، فصلنامه معماری و فرهنگ شماره ۲ و ۳

۴٫گیفورد، رابرت(۱۹۹۷)”روانشناسی محیط های مسکونی”، ترجمه دکتر وحید قبادیان، فصلنامه معماری و فرهنگ شماره ۲ و ۳

۵٫گیفورد، رابرت(۱۹۹۷)”فضای شخصی”، ترجمه شبنم صحرایی، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره ۲ و۳

6. هویت شهر(۱۳۹۰) / شماره هشتم / صفحه ۱۰۳ تا ۱۱۸

۷٫علوم محیطی(۱۳۸۸پاییز ) /شماره اول/ صفحه ۵۷ تا ۶۸

۸٫گیدیون، زیگفرید، (۱۹۶۸)”فضا، زمان، معماری”، ترجمه دکتر منوچهر مزینی، انتشارات علمی و فرهنگی

۹٫Carp, E.M (1966). A future for the aged: the resident of Victoria plaza .austin: university of Texas Press

۱۰٫Gifford, R (1999). Perception and recognition Environmental. Translated Dehbashy.Architectural and cultural, 2-3(1):21-29.

۱۱٫Schmidt, D., R. Goldman and N.Feirner(1979) “Perceptions of crowding.” Environment and behavior, 11:105-130