قدمه :
امروزه نمی توان از تاثیر فضا برروند شکل گیری ذهن انسان صرف نظر نمود چرا که اساساً فضایی منسجم ، هماهنگ و زیبا آرامش و نظم ذهنی را به استفاده کنند خود منتقل کرده و بالعکس فضایی مغشوش ، نامنظم ، زشت و الوده ذهنیتی ناآرام ، مضطرب و نا امن را در ذهنیت کاربران خود حاضر می نماید .
به طور کلی حفظ واحیای نشانه های سنت های معماری و شهرسازی ابعاد آموزشی معماری و شهرسازی وسیعی دارد که معمول ترین بعد آموزشی آن یافتن استراتژی آتی معماری و شهرسازی کشور است چرا که بی هویتی معماری و شهرسازی با بی هویتی فرهنگی فرهنگی در ابعاد وسیعتش را بطه ای تنگاتنگ دارد .احیا و ساماندهی دستاوردهای گذشتگان گرچه هزینه هایی به دنبال داشته لیکن به دلیل فوق الذکر در دراز مدت ، منفعت های فرهنگی اجتماعی و اقتصادی وسیعی را در پی خواهد داشت .
کلان شهر تهران که شهری برای مصرف داخلی است از آن رو که هنوز بازار خدماتی خود را به روی مشتریان جهانی نگشوده آن گونه تعامل می کند که گویا حوزه ای در حد خود و کشور دارد .اگر جهانی شدن را برای این شهر .هدف ضروری قلمداد کنیم ، آنگاه باید به معیارهای کلان شهرهای جهان به گونه ای پایبند شویم که کلان شهر تهران به عنوان عنصری از جامعه جهانی و در حد واندازه های آن پذیرفته شود .
بررسی های انجام شده گوناگون برکلان شهرهای جهان و ایران ، گویای آن است که مراکز این شهرها در تغییری بوم شناختی به تدریج تراکم جمعیت ساکن خود را کاهش داده و به تراکم جمعیت شاغل خود افزوده اند . به عبارتی ، عملکرد غالب مراکز این شهرها از سمت سکونت به سوی فعالیت سوق یافته ودرنتیجه مراکز کلان شهرها . به اصلی ترین مرکز اشتغال شهر بدل شده اند . به دلیل تراکم فعالیت در مراکز و به منظور کاهش هزینه هیا حمل و نقل شهی همواره تراکم جمعیت ساکن در حلقه های پیرامون منطقه مرکزی شهر ، که عموماً بافت میانی را تشکیل میدهند، به حداکثر میزان خودرسیده است . و به تدریج روند تغییرات تراکمی جمعیت در بافت بیرونی کاهش یافته ودرحومه های شهر به حداقل میل کرده است .
کلان شهرهای کشورهای توسعه یافته ، تجربه کاهش تراکم مراکز خود را در دو قرن گذشته پشت سرگذاشته واکنون در شرایطی بسرمی برند که برفرآیند کاهش دائمی این مراکز غلبه کرده اند ، اما تهران در این مسیر در آغاز راه است و از آغاز فرآیند کاهش تراکم در مناطق مرکزی آن تنها چند دهه می گذرد . این فرآیند درچرخه ای تشدید شونده شکل گرفته وبراثر آن مرکز شهر به دلیل افزایش مزیت های اقتصادی آن به مرکز فعالیت های تجاری ،انبارداری ، حمل و نقل کالا و کارگاه های کوچک تولیدی تبدیل می شود و به دلیل رفت وآمد و ازدحام کارکنان و مراجعه کنندگان ،مزیت مسکونی این مناطق کاهش یافته. جمعیت بومی از آن خارج و به جای آن کارگاه های بیشتری استقرار می یابند .این چرخه در مرکز تهران که محدوده قدیمی و تاریخی شهر محسوب می شود ؛ به دلیل فرسودگی ساختمان های منتهی به لبه خیابان های اصلی نمود بیشتری داشته و درنتیجه بافت درونی این محلات به سکونت کارگران شاغل در کارگاه های مستقر در مرکز شهر ، مهاجران روستایی و به طور کلی به اقشار بسیار تهیدست شهری اختصاص می یابد که این امر معضلات اجتماعی متعددی را پدید می آورد که از آن جمله می توان به تشدید فقر در مرکز کلان شهر ، شکل گیری انواع آسیب های اجتماعی ، شدت یافتن نا امنی در مرکز کلان شهر ، گسترش آسیب ها ونا امنی ها به دیگر مناطق شهر و سایر فعالیت های اقتصادی مستقر در مرکز فرسودگی بافت های تاریخی ، کاهش ارزش تاریخی آنها و کاهش درآمدهای ناشی از گردشگری مراکز تاریخی اشاره نمود.
در کلان شهرهای کشورهای توسعه یافته ، مشکل کاهش جمعیت در مراکز شهری را با استقرار فعالیت های اقتصادی شبانه پرکرده اند که این فعالیت ها به طور عمده درزمینه های گردشگری و اوقات فراغت متمرکز شده و موجب رونق دائمی این مراکز در طول شبانه روز شده اند .
این سازوکار به طور عمده با بازسازی بافت های تاریخی و ساختمان های با ارزش ، افزایش گردشگری و مراکز تفریحی به طور مستمر ودائم و برخی عوامل دیگر ایجاد شده است .اکنون ، براثر این اقدامات ،نه تنها مزیت سکونت در مرکز شهر کاهش نیافته ،بلکه گران ترین وارزشمندترین نقاط مسکونی در مرکز این شهرها به وجود خواهند آمد که پروژه نورپردازی میدان حسن آباد نیز که جزئیات طرح واجرای ان در ادامه خواهد امد با همین استراتژی انجام شده است .
روشنایی و نورپردازی مطلوب فضاهای شهری از اصلی ترین عوامل حیات بخش در فعالیت های شبانه این فضاهاست . آنچه ما به عنوان روشنایی شبانه و مطلوب در نظر داریم تنها به نور کافی در رویت محیط و امنیت شبانه محدود نمی شود بلکه عوامل بسیاری در کنار هم رضایت فی مابین را از روشنایی فضای شهری تامین می کند . که ظاهر کلی عناصر روشن شده تضاد موجود در بین بخش های تاریک و روشن از نمونه هایی از آن است .
محوریت و اساس طرح :
میدان حسن آباد تهران مجموعه ای از سیاست های متفاوت نورپردازی را در ترکیب با یکدیگر می طلبد . چراکه علاوه بر آنکه بناهای ارزشمند تاریخی را در خود جای داده است مجموعه ای از عملکردهای متنوع را نیز گردآوری کرده است . صرف نظر از تامین روشنایی مطلوب با اولویت تردد عابرین پیاده و ایمنی تداخل سواره رو با حریم پیاده , مجموعه نیازهای دیگری که باید بوسیله طراحی مناسب منبع نور تامین شود عبارتند از :
۱- ممانعت از خرابکاری های عمدی شبانه خوصا بر روی نماهای تاریخی
۲- ایمنی و حفاظت از عملکردهای داخل بناهای محاطی میدان , خصوصا در مورد ساختمان بانک
۳- رونق اقتصادی واحدهای تجاری احتمالا فعال در شب
۴- متانت نورپردازی بدنه های تاریخی و تاکید بر ویژگی های معماری
۵- جلب توجه و دعوت عمومی میدان برای افزایش عمر تماشا
علاوه بر مسایلی که در بالا شرح داده شد , ملاحظات اقتصادی نیز بخش مهمی را در طرح تشکیل داده است . این ملاحظات در وحله اول شامل اجرا و راه اندازی و در مرحله بعد و شاید مهمتر از مرحله اول , شامل هزینه های دراز مدت مصرف برق و نگهداری و تعمیرات سیتم روشنایی است و اینکه دوام و تعمیرات آن در آینده تا چه حد امکان پذیر است . به این منظور برای تامین اهداف پنچ گانه فوق الذکر در هنگام طرح و اجرا باید به چند محدودیت توجه شود . اولا منابع نور در نقاط دور یا غیر قابل دسترسی نصب نشوند تا در هنگام تعویض دوره ای لامپ ها مشکلی به وجود نیاید .
دوم , منابع نور , خصوصا در انواع گران تر آن , به سهولت در دسترس عموم مردم نباشد تا در تخریب عمدی واقع نشوند و سوم آنکه در عین توجه به مسایل اقتصادی ,تجهیزات روشنایی که برروی دنه بناها نصب خواهد شد به نحوی انتخاب گردند که با فرسایش آنها تخریبی به مصالح جانبی و مجاور آنها وارد نشود . و به علاوه منابع استفاده شده در میانه میدان حتی الامکان به شکلی طراحی شوند که توجه مخاطبین را از جداره ها به سمت خود معطوف نکنند .
با توجه به آنچه تا کنون در مورد این سبک از نورپردازی ارائه شده , طرح نورپردازی با تاکید بر سه محور زیر پیشنهاد می گردد:
۱- تامین نور کافی برای دیدن
۲- ایجاد فضای مطلوب برای ایجاد سایه روشن های متناسب با دید انسان و ایجاد جلوه های بصری خوشایند
۳- تاکید بر برجسته نمایی خصیصه های معماری بنا و در نتیجه نمایش بهتر آن در شب
